Quyết định của Hoa Kỳ áp đặt mức thuế mới – 10% với gỗ mềm và lên tới 25% với đồ gỗ dẫn xuất – không chỉ là một biện pháp bảo hộ thương mại mà còn là một tín hiệu địa chính trị mạnh mẽ, tạo ra một cơn địa chấn làm rung chuyển chuỗi cung ứng gỗ toàn cầu. Đối với Việt Nam, quốc gia có Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu đồ gỗ lớn nhất, chính sách này vừa là một thách thức sống còn trong ngắn hạn, vừa là một mệnh lệnh bắt buộc phải tái cấu trúc ngành để hướng tới tương lai bền vững hơn.
Bức Tranh Toàn Cảnh: Khi Chuỗi Cung Ứng Gỗ Toàn Cầu Bị Thử Thách
Động thái của Hoa Kỳ tạo ra một hiệu ứng domino, tác động sâu rộng đến nhiều nền kinh tế lớn trên thế giới. Mỗi quốc gia đối mặt với một bài toán riêng:
- Canada: Là nguồn cung gỗ mềm lớn nhất, Canada chịu ảnh hưởng trực tiếp, gây áp lực lên ngành xây dựng và bất động sản trong nước.
- Trung Quốc: Với vị thế là nhà xuất khẩu đồ gỗ hàng đầu vào Hoa Kỳ, Trung Quốc đối mặt với sức ép khổng lồ, buộc phải tìm kiếm các thị trường thay thế.
- Mexico: Lợi thế về vị trí địa lý và chi phí logistics gần như bị xóa bỏ bởi mức thuế cao.
- EU, Anh, và Nhật Bản: Dù là đồng minh, các đối tác này cũng không tránh khỏi tác động, cho thấy sự quyết liệt của Hoa Kỳ trong việc định hình lại luật chơi thương mại.
Chính sách này cho thấy rõ xu hướng Hoa Kỳ đang quyết tâm kiểm soát các chuỗi cung ứng chiến lược và ưu tiên sản xuất nội địa, một thực tế mà mọi quốc gia xuất khẩu, bao gồm Việt Nam, phải chấp nhận và thích ứng.
Ngành Gỗ Việt Nam Trước Lựa Chọn Sống Còn
Với việc Hoa Kỳ là thị trường chủ lực, mức thuế 25% giáng một đòn mạnh vào các doanh nghiệp Việt Nam. Tác động trước mắt là vô cùng rõ rệt:
- Chi phí tăng vọt: Các đơn hàng, đặc biệt là phân khúc giá rẻ, lập tức mất đi lợi thế cạnh tranh.
- Lợi nhuận bị bào mòn: Doanh nghiệp đứng trước lựa chọn khó khăn: chấp nhận giảm sâu lợi nhuận để giữ đơn hàng, hoặc đối mặt nguy cơ mất thị phần vào tay các đối thủ khác hoặc vào chính các nhà sản xuất nội địa của Hoa Kỳ.
- Rủi ro hủy đơn hàng: Các nhà nhập khẩu Hoa Kỳ có thể sẽ chuyển hướng sang các nguồn cung khác hoặc giảm sản lượng nhập khẩu, gây bất ổn cho sản xuất.
Cú sốc này đã phơi bày một điểm yếu cố hữu của ngành gỗ Việt Nam: sự phụ thuộc quá lớn vào lợi thế giá rẻ và một vài thị trường trọng điểm. Mô hình phát triển dựa trên nhân công chi phí thấp đã không còn bền vững trong bối cảnh chủ nghĩa bảo hộ gia tăng.
Tái Cấu Trúc: Lời Giải Bắt Buộc Cho Tương Lai
Tuy nhiên, trong thách thức luôn ẩn chứa cơ hội. Áp lực từ chính sách thuế quan của Hoa Kỳ chính là động lực mạnh mẽ nhất để ngành gỗ Việt Nam thực hiện một cuộc cải tổ toàn diện và sâu sắc. Đây không còn là một lựa chọn, mà là con đường bắt buộc để tồn tại và phát triển.
1. Chuyển Dịch Chiến Lược: Từ “Gia Công” Sang “Sáng Tạo” Trọng tâm phải chuyển từ sản xuất hàng loạt giá rẻ sang các sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Điều này có nghĩa là đầu tư vào thiết kế độc đáo, xây dựng thương hiệu riêng và đáp ứng các tiêu chuẩn xanh, bền vững. Chính giá trị thương hiệu và chất lượng khác biệt mới là “tấm hộ chiếu” để sản phẩm gỗ Việt Nam tiếp tục đứng vững tại thị trường Hoa Kỳ và các thị trường khó tính khác.
2. Sự Đồng Hành Của Nhà Nước và Hiệp Hội Để hỗ trợ doanh nghiệp trong giai đoạn khó khăn này, cần có sự vào cuộc đồng bộ:
- Đối thoại và đàm phán: Ngành Công Thương cần tiếp tục các kênh đối thoại với phía Hoa Kỳ để tìm kiếm giải pháp.
- Cơ chế hỗ trợ: Thành lập một nhóm công tác liên ngành (Bộ Công Thương, Nông nghiệp, Tài chính) để theo dõi sát sao tình hình và hỗ trợ doanh nghiệp kịp thời.
- Vai trò cầu nối: Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (VIFOREST) cần phát huy vai trò tập hợp kiến nghị, tư vấn và định hướng cho doanh nghiệp chuyển đổi sang sản xuất sản phẩm cao cấp.
3. Hành Động Quyết Liệt Từ Doanh Nghiệp Hơn lúc nào hết, sự chủ động của doanh nghiệp là yếu tố then chốt. Các bước đi cần thiết bao gồm:
- Đa dạng hóa thị trường: Khẩn trương tìm kiếm và đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường tiềm năng khác để giảm sự phụ thuộc vào Hoa Kỳ.
- Đầu tư vào chiều sâu: Tăng cường đầu tư cho khâu R&D, thiết kế, chế biến sâu và tối ưu hóa quản lý chuỗi cung ứng.
- Minh bạch hóa nguồn gốc: Đảm bảo nguồn gốc nguyên liệu hợp pháp và minh bạch để tránh các rủi ro về phòng vệ thương mại trong tương lai.
Nhìn chung, cú sốc thuế quan từ Hoa Kỳ tuy gây ra nhiều khó khăn trước mắt nhưng cũng là “cú hích” cần thiết, buộc ngành gỗ Việt Nam phải từ bỏ con đường mòn để bước sang một chương phát triển mới: bền vững hơn, sáng tạo hơn và giá trị hơn.
BLNCNC