Sau hơn ba năm Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) chính thức có hiệu lực, ngành gỗ Việt Nam đã ghi nhận những bước tiến đáng kể, khẳng định vai trò của hiệp định như một “đường cao tốc” mở rộng thị trường và gia tăng kim ngạch xuất khẩu. Tuy nhiên, con đường này không chỉ trải hoa hồng mà còn tiềm ẩn nhiều thách thức về năng lực cạnh tranh, chi phí và các tiêu chuẩn quốc tế ngày càng khắt khe. Phân tích từ những chia sẻ của ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, có thể thấy một bức tranh toàn cảnh về cơ hội, rào cản và những giải pháp cấp thiết cho ngành gỗ.
Cú Hích Từ “Đường Cao Tốc” RCEP
Không thể phủ nhận, RCEP đã tạo ra một môi trường thương mại cực kỳ thuận lợi, giúp doanh nghiệp gỗ Việt Nam dễ dàng tiếp cận các thị trường lớn và tiềm năng trong khối như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc và ASEAN. Lợi thế lớn nhất đến từ việc giảm thiểu rào cản thuế quan và áp dụng bộ quy tắc xuất xứ chung, giúp chuỗi cung ứng trở nên linh hoạt và hiệu quả hơn.
Những con số đã chứng minh cho sự tăng trưởng ấn tượng này:
- Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu toàn ngành gỗ đạt 16,2 tỷ USD, tăng 20,1% so với năm 2023.
- 6 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu tiếp tục tăng trưởng 8,9% so với cùng kỳ.
Tuy nhiên, thành công này vẫn chủ yếu tập trung ở các thị trường quen thuộc. Dù đã xuất khẩu đến 164 quốc gia, nhưng 5 thị trường lớn (Hoa Kỳ, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, EU) vẫn chiếm tới 90% tổng kim ngạch. Điều này cho thấy tiềm năng tại các thị trường RCEP khác vẫn chưa được khai thác triệt để. Đây vừa là thách thức, vừa là cơ hội để ngành gỗ đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc và đẩy mạnh xuất khẩu các sản phẩm có giá trị gia tăng cao như đồ nội, ngoại thất thay vì chỉ dừng ở gỗ xẻ.
Những Rào Cản Lớn Trên Con Đường Hội Nhập
Bên cạnh những cơ hội rõ rệt, doanh nghiệp gỗ Việt Nam đang phải đối mặt với ba nhóm thách thức chính khi tham gia sâu hơn vào sân chơi RCEP.
1. Áp lực về tiêu chuẩn bền vững và cạnh tranh nội khối: Các thị trường ngày càng yêu cầu khắt khe về tính hợp pháp và bền vững của sản phẩm, bao gồm chứng chỉ quản lý rừng (như FSC), minh bạch chuỗi cung ứng và giảm phát thải carbon. Đây là gánh nặng không nhỏ đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ vốn hạn chế về nguồn lực. Song song đó, áp lực cạnh tranh trực tiếp từ các “ông lớn” trong khối như Trung Quốc, Malaysia, Indonesia là rất lớn, đòi hỏi doanh nghiệp Việt phải liên tục đổi mới để không bị lép vế.
2. Điểm nghẽn về logistics và thương hiệu: Chi phí logistics cao và hạ tầng giao thông chưa đồng bộ vẫn là một bài toán nan giải, làm giảm sức cạnh tranh về giá và thời gian giao hàng. Ngoài ra, phần lớn doanh nghiệp Việt vẫn đang sản xuất theo đơn đặt hàng (OEM), thiếu thương hiệu riêng và các kênh phân phối hiện đại như thương mại điện tử để tiếp cận trực tiếp người tiêu dùng cuối.
3. Năng suất lao động còn thấp: Đây là một thách thức cốt lõi. Năng suất lao động của ngành gỗ Việt Nam chỉ đạt khoảng 20.000 – 25.000 USD/lao động/năm, một con số quá khiêm tốn so với mức 100.000 – 130.000 USD của các nước Đông Âu. Khoảng cách này cho thấy sự cấp thiết phải đầu tư vào công nghệ và hiện đại hóa quản trị.
Giải Pháp Nâng Cao Vị Thế Ngành Gỗ
Để tận dụng tối đa lợi thế từ RCEP và vượt qua các thách thức, ngành gỗ cần một chiến lược đồng bộ, tập trung vào các giải pháp cốt lõi sau:
- Nâng cao năng lực cạnh tranh nội tại: Doanh nghiệp phải mạnh dạn đầu tư vào công nghệ, tự động hóa và chuyển đổi số trong quản trị sản xuất để cải thiện năng suất lao động.
- Đa dạng hóa thị trường: Chủ động nghiên cứu và khai thác các thị trường mới, tiềm năng trong khối RCEP để giảm sự phụ thuộc vào các thị trường truyền thống.
- Phát triển sản phẩm giá trị gia tăng: Chuyển dịch từ xuất khẩu thô sang các sản phẩm chế biến sâu, có thiết kế và thương hiệu riêng để nâng cao giá trị và lợi nhuận.
- Chủ động tuân thủ quy định: Doanh nghiệp cần chủ động nắm vững các quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn kỹ thuật, môi trường để tận dụng triệt để các ưu đãi thuế quan và xây dựng uy tín trên thị trường quốc tế.
Về phía các cơ quan quản lý nhà nước, dù đã làm tốt vai trò đàm phán và ký kết, nhưng cần tiếp tục đẩy mạnh hỗ trợ doanh nghiệp thông qua các hoạt động xúc tiến thương mại, kết nối thị trường, và tăng cường vai trò của các cơ quan đại diện thương mại ở nước ngoài. Tuy nhiên, yếu tố quyết định vẫn nằm ở sự chủ động của chính các doanh nghiệp. Việc nâng cao nhận thức, đào tạo nhân sự và sẵn sàng đổi mới sẽ là chìa khóa để ngành gỗ Việt Nam không chỉ tồn tại mà còn vươn lên mạnh mẽ trong sân chơi lớn RCEP.
BLNCNC